COVID-19-dan sonra hər şey dəyişir| ABŞ-ın mümkün milli təhlükəsizlik strategiyaları

Mümkün strategiyaların necə müəyyən ediləcəyi ilə bağlı müzakirələr COVID-19-dan əvvəlki və sonrakı dövrün ən vacib məsələlərindən biridir. Əsasən bu vəziyyət “post-hegemoniya dövrü”, eləcə də “böyük dövlətlərin rəqabəti dövrü” adlanır. Başqa sözlə, iqtisadi və qlobal məsuliyyət baxımından köhnə imkanlarını itirmiş və ya itirməkdə olan ABŞ bu prosesdə öz güc imkanlarını davamlı hala gətirməli olduğundan, bu, sonda geri çəkiləcəyi gözlənilən bir strategiya kimi də nəzərdə tutula bilər. Lakin bu geri çəkilmə ABŞ-ın qlobal əməliyyatlarından və bütün regional fəaliyyətlərindən əl çəkəcəyi anlamına gəlmir. Bu yerdəyişmə onların güc tutumunu artırmaq üçün də izah oluna bilər.

Bu kontekstdə uzaqgörənlik aparılarsa, yenidən yerləşdirmə strategiyası ABŞ-ın qlobal hərbi missiyalarında gözlənilən tendensiya ola bilər. Beləliklə, yeni mübarizələrdə güc imkanlarını artırmış bir aktor kimi ABŞ qlobal və regional əməliyyatlarını dəyişən müstəvidə yeni üsullarla həyata keçirəcək. COVID-19 epidemiyası nəticəsində beynəlxalq sistemin köklü dəyişməsi, düşünülənin əksinə olaraq, ABŞ üçün dəyərli fürsət yaradır. İqtisadi gücünü və qlobal hegemonluğunu qoruya bilməyəcəyi düşünülən ABŞ üçün COVID-19-un yaratdığı qlobal konyuktura kifayət qədər uyğun şərtlər və əsaslandırmalar təklif edir. Başqa sözlə, COVID-19-dan əvvəlki dövrü nəzərə alsaq, qlobal hegemonun davranışındakı köklü dəyişiklik ciddi uğursuzluq sayıla bilər. Lakin COVID-19-un təklif etdiyi beynəlxalq konyuktura ABŞ-ın qlobal hegemonluqdan çıxması üçün ağlabatan və inandırıcı şərait yaradır. Beləliklə, baş verə biləcək travmanın təsiri bu nisbətdə daha az olacaq.

Hegemonun davranış dəyişikliyi hansı strateji tendensiya ilə əvəzlənəcək?

ABŞ-ın daxili ictimai rəyində bu kontekstdə müxtəlif müzakirələr gedir. Xüsusilə akademik və bürokratik dairələri məşğul edən bu məsələ ABŞ-ın COVID-19-dan sonrakı dövrdə həyata keçirəcəyi mümkün strategiyalar haqqında mühüm ipucları daşıyır. Bu kontekstdə, 2018-ci ilin yanvar ayında nəşr olunan Milli Müdafiə Strategiyası Sənədində ABŞ-ın milli sərhədlərinin müdafiəsi və xüsusilə milli sərhədlər daxilindəki və mühüm tərəfdaşlarına qarşı təhdidlərə qarşı qabaqlayıcı tədbirlər görülməsi vurğulanır. Bununla belə, materik və milli sərhədlərdə kritik infrastrukturlar üçün potensial kiber təhlükələr, gündəlik xidmətləri dayandıra bilər, uzun mənzilli raket hücumları və kritik regional tərəfdaşlara və müttəfiqlərə qarşı hücumlar mümkün dominant təhlükələr kimi ümumiləşdirilə bilər.

Digər tərəfdən, həmin sənəddə qeyd olunan başqa bir məqam da ABŞ-ın genişmiqyaslı əməliyyatlardan çox, nöqtə əsaslı və kritik əməliyyatlara diqqət yetirməsidir. Bunun həm xərc baxımından strateji olacağı, həm də məsuliyyət və yükün bölüşdürülməsi baxımından asan olacağı güman edilirdi. İstifadə edilə bilən basqın üsulları və vasitələrinə nəzər salsaq, ABŞ-ın kibermüdafiə-hücum imkanlarının inkişafı, uzaqmənzilli raketlərə qarşı müdafiə mexanizmlərinin inkişafı, qabaqcıl avtonom sürü PUA-larının istifadəsi və inkişafı kimi mühüm məqsədləri var. ABŞ, həmçinin kəşfiyyat və kəşfiyyat peyklərinin hazırlanmasına və onların təyin olunmuş kritik ərazilərdə istifadəsinə diqqət yetirir.

Yeni təhlükə hesab edilən kritik peyklərə qarşı hücumların qarşısını almaq üçün peyk müdafiə mexanizmlərinə sərmayə qoyulması zərurəti ilə bağlı konsensus da var. Bu kontekstdə kiberməkanda davam edən xoşagəlməz fəaliyyətlərin qarşısının alınması ABŞ üçün mühüm prioritet sayıla bilər. “Virtual sosial müharibələr” adlanan bu fenomen tam olaraq dövlətlərin və ya qeyri-dövlət subyektlərinin dezinformasiya məqsədləri üçün mütəşəkkil şəkildə, informasiya mühitində saxta, aldadıcı və manipulyasiya xarakterli məzmunu dövriyyədə saxlamaq və yaymaq imkanları ilə bağlıdır.

Digər cari müzakirə ondan ibarətdir ki, ABŞ-ın “qlobal güc əməliyyatları” artıq dayanıqlı deyil. Başqa sözlə, Hind-Sakit Okean dənizinə aviadaşıyıcı gəminin göndərilməsinin xərc və funksionallıq baxımından öz missiyasını yerinə yetirməməsi, hətta təhdid və risklərə qarşı çox açıq mövqe təqdim etməsi ilə bağlı mühüm tənqid var. Bunun əvəzinə, texnoloji həlləri vurğulamaqla, qlobal spesifik güc əməliyyatlarına doğru güclü bir tendensiya var. Bu tendensiyanın mənbəyinin Sakit okeanda missiyasını yerinə yetirən “USS Theodore Roosevelt” aviadaşıyıcı gəmisində COVID-19 prosesi zamanı yaşanan hadisələrdən alınan dərs olduğu düşünülə bilər.

Xüsusilə, balansı ABŞ-ın xeyrinə saxlamaq üçün kritik regional tərəfdaşların qeyd olunan texnoloji imkanlarının gücləndirilməsi metoduna üstünlük verilə bilər. COVID-19-dan sonrakı dövrdə qeyri-müəyyənliklərlə baş verə biləcək hadisələrin çətin ənənəvi üsullarla qarşısı alına bilməyəcəyindən narahat olmaq ABŞ-ın daha sürətli və çevik vasitələrdən istifadə etmək reaksiyasını inkişaf etdirməsinə səbəb ola bilər. Bu mənada ABŞ qlobal miqyasda daimi hərbi missiyalar vasitəsilə həyata keçirilə bilən strategiyadan çox, prioritetləşdirilən və strateji olaraq qiymətləndirilən nöqtə əməliyyatlarına üstünlük verəcək. ABŞ-ın bu istiqamətdə seçə biləcəyi başqa bir strategiya Mişel Petruça tərəfindən yazılmış “Strateji Qadağa Strategiyası”dır. Başqa sözlə, logistika və enerji tədarük zəncirlərinin aradan qaldırılması kimi təyin olunan strategiya, hədəflənən kritik bölgələrdəki mümkün düşmənləri mənbədən ayıraraq, kritik və nöqtə əməliyyatlarının mərkəz nöqtəsi hesab edilə bilər. Bu mənada, qlobal miqyasda regionda strateji mövqelərə edilə biləcək hücumların aradan qaldırılması, əsas və ya kritik hesab edilən tərəfdaş və müttəfiqlərin gücləndirilməsi yolu ilə COVID-19-dan sonrakı dövrün dominant strateji tendensiyası sayıla bilər.

Sualtı və kosmos-hava fəaliyyətlərindəki yeniliklər kritik və nöqtə əməliyyatları üçün də çox vacibdir. Əslində, bu cür əməliyyatlar kritik və nöqtə əməliyyatları, sualtı və kosmos-hava fəaliyyətlərindəki yeniliklər və Süni Zəkanın istehsal etdiyi ssenarilər əsasında qərar verənə təqdim edilən ən dəqiq mümkün variantlarla prioritetləşdirilərək uğurlu olacaq. Bu istiqamətdə ortaya çıxan bütün müzakirələrin ortaq məqamlarına nəzər salsaq görərik ki, daimi qlobal hərbi missiyalarda ciddi azalma müşahidə olunur. Nəhayət, Birləşmiş Ştatlar hərbi üstünlüyün prioritetləşdirilməsi anlayışını deyil, hərbi adekvatlılığı və mövcud güc imkanlarını müdafiə etməyə meylli olacaq.

Ümumiyyətlə, məruz qaldığı problemləri öz milli sərhədləri daxilində aradan qaldırmaq, dünyanın müxtəlif yerlərində həyata keçirdiyi geniş miqyaslı əməliyyatlarda sərf etdiyi güc və enerjini geri qaytarmaq axtarışları ABŞ-ı bu sahədə liderliyə aparıb. Bu kontekstdə COVID-19 ABŞ-a travmaları azaltmaq və beynəlxalq ictimai rəyi inandırmaq üçün dəyərli fürsət təqdim edir.